Bütindünýä süýji keseli güni süýji keseline gönükdirilen ilkinji global habarlylyk kampaniýasy bolup, her ýyl 14-nji noýabrda geçirilýär.
Oňa Halkara süýji kesel federasiýasy (IDF) ýolbaşçylyk etdi, her Bütindünýä süýji keseli güni süýji keseli bilen baglanyşykly mowzuga ünsi jemleýär;2-nji görnüşli süýji keseli dünýäde öňüni alýan we bejerip bolmaýan ýokanç keseldir.1-nji görnüşli süýji keseliniň öňüni alyp bolmaýar, ýöne insulin sanjymlary bilen dolandyryp bolýar.Coveredazylan mowzuklar süýji keseli we adam hukuklary, süýji keseli we ýaşaýyş durmuşy, süýji we semizlik, kemçilikli we ejiz adamlardaky süýji keseli, çagalarda we ýetginjeklerde süýji keseli.
Süýji keseli näme?
Süýji keseli, aşgazan asty mäziniň ýeterlik insulin öndürmeýän ýa-da beden öndürýän insulini netijeli ulanyp bilmeýän wagtynda ýüze çykýan dowamly keseldir.Insulin gan şekerini kadalaşdyrýan gormondyr.Giperglikemiýa ýa-da gan şekeriniň ýokarlanmagy, gözegçiliksiz süýji keseliniň umumy netijesidir, wagtyň geçmegi bilen bedeniň köp ulgamyna, esasanam nerwlere we gan damarlaryna zyýan ýetirip biler.
Süýji keseli bilen baglanyşykly synag, esasan, ganly glýukozany barlamak, agyz bekleýän gan glýukozasy, glýukoza çydamlylyk synagy (OGTT) we glikozilleşdirilen gemoglobin.Ganyň glýukoza barlagy giňden ulanylsa-da, käbir kemçilikleri hem bolup biler.Mysal üçin, diňe bedende ganyň glýukoza derejesine gözegçilik edip biler we agyz bekleýän gan glýukozasyny ýekeje gezek barlamak käbir süýji keseliniň ýitmegine sebäp bolup biler.ýokary ýa-da adaty.Giperglikemiýa insuliniň bölünip çykmagyndaky kemçilikler ýa-da onuň biologiki täsiri ýa-da ikisindenem ýüze çykýandygy sebäpli, kliniki tejribede insuliniň bölünip çykmagy üçin has içgin kesgitleýiş görkezijilerine zerurlyk bar.
Insulin we C-peptid bilen tanyşlyk:
InsulinIki sany disulfid baglanyşygy bilen birleşdirilen A we B iki peptid zynjyryndan ybarat 51 aminokislotadan ybarat.Β-aşgazan asty mäz öýjüklerinden emele gelýär.Esasy wezipesi, glýukozanyň öwrülmegine we glikogeniň öndürilmegine kömek etmek we glýukoneogeneziň öňüni almakdyr.Şeýlelik bilen gan şekeriniň durnuklylygyny saklaýar.
C-peptidaşgazan asty mäziniň öýjükleri tarapyndan bölünip çykýar we insulin bilen umumy prekursor, proinsulin bar.Proinsulin insuliniň 1 molekulasyna we C-peptidiň 1 molekulasyna bölünýär, şonuň üçin C-peptidiň polýar massasy öz insuline laýyk gelýär we C-peptidi ölçemek insuliniň mazmunyny ölçýär.Şol bir wagtyň özünde, metabolik prosesinde insulin ýaly bagyr tarapyndan hereketsiz galmaýar we ýarym ömri insuliniňkiden has uzyn, şonuň üçin periferiýa ganyndaky C-peptid düzümi insuline garanyňda has durnukly we beýle däl ekzogen insuliniň täsirinde,aşgazan asty mäziniň öýjük funksiýasyny has gowy görkezip biler.
Kliniki görnüşler näme?
Insulin we C-peptid insulin üçin möhüm kesgitleýiş görkezijileridir.Bu iki synag arkaly hassalar insuliniň düýbünden ýokdugyny ýa-da insuliniň ýeterlik däldigini, 1-nji görnüşli süýji ýa-da 2-nji görnüşli süýji keselidigini bilip bilerler.
1-nji görnüşli süýji keseliozal insuline bagly süýji keseli diýlip tanalýar10%süýji keseliniň umumy sanyndan we köplenç çagalarda we ýetginjeklerde bolýar.
Munuň sebäbi, aşgazan asty mäziniň B öýjükleriniň öýjükli ara awtoimmun tarapyndan ýok edilmegidir we insulini özleri sintez edip we bölüp bilmeýär.Keseliň başynda serumda dürli awtoantibodlar bolup biler.1-nji görnüşli süýji keseli ýüze çykanda, süýji keseliniň alamatlary has aýdyň bolýar we ketoz ýüze çykýar, ýagny ketoz meýli bar we ýaşamak üçin ekzogen insuline bil baglamaly.Insulin bejergisi bes edilenden soň, bu jany üçin howply bolar.Insulin bejergisini alandan soň, aşgazan asty mäziniň B öýjükleriniň işi gowulaşýar, B öýjükleriniň sany hem köpelýär, kliniki alamatlar gowulaşýar we insuliniň dozasy azalýar.Bu, bal aýy diýlip atlandyrylýan döwür, birnäçe aýlap dowam edip biler.Ondan soň keseliň ösmegi bilen,gandaky şeker derejesini gözegçilikde saklamak we keton bedeniniň önümçiligini çäklendirmek üçin henizem daşary ýurt kömek insuline bil baglamaly.
2-nji görnüşli süýji keseliozal insuline bagly däl süýji keseli diýlip atlandyrylýan, takmynan90%süýji keseliniň umumy sanyndan we köpüsine 35 ýaşdan soň diagnoz goýulýar.
Başlamagy haýal we mekir.Adanyň öýjükleri insulini köp ýa-da az bölüp çykarýar we sekresiýanyň iň ýokary derejesi soň üýtgeýär.2-nji görnüşli süýji keseli bilen kesellänleriň takmynan 60% -i aşa semiz ýa-da semiz.Uzak möhletli artykmaç iýmitlenmek, ýokary kaloriýa kabul etmek, ýuwaş-ýuwaşdan agram artmak, hatda semizlik.Semizlik insuline garşylyga, gan şekeriniň ýokarlanmagyna we ketoz keseliniň ýüze çykmagyna sebäp bolýar.Näsaglaryň köpüsi, dietadan we agyz gipoglikemiki dermanlardan soň gan şekerini durnukly dolandyryp bilerler;muňa garamazdan, käbir hassalar, esasanam gaty semiz hassalar, gan şekerine gözegçilik etmek üçin ekzogen insuline mätäç.2-nji görnüşli süýji keseli maşgala mirasyna eýe.
Süýji keseliniň öňüni nädip almaly?
2014-nji ýylda dünýäde 422 million ulularyň süýji keseli bardy, 1980-nji ýylda 108 million köpeldi. Mundan başga-da, 1980-nji ýyldan bäri dünýäde süýji keseliniň ýaýramagy takmynan iki esse ýokarlandy, ulularyň 4,7% -inden 8.5% -ine çenli.Süýji keseli her ýyl 3,4 million adamy öldürýär we dogry bejerilmese körlük ýaly fiziki kemçiliklere sebäp bolup biler.Bu, aşa semizlik ýa-da semizlik ýaly baglanyşykly töwekgelçilik faktorlarynyň hem artýandygyny görkezýär.Süýji keseliniň ýaýramagy pes we orta girdejili ýurtlarda soňky on ýylda ýokary girdejili ýurtlara garanyňda has çalt artdy.Gowy habar, lukmançylyk bejergisi we özüni alyp barşyň gözegçiligi arkaly süýji keseli bolan adamlar sagdyn adamlar ýaly adaty durmuşda we ömür sürüp bilerler.
Şeýlelik bilen, süýji keseliniň öňüni almagyň birnäçe usuly bilen paýlaşalyň:
1. Maşk: Yzygiderli maşk etmek, 2-nji görnüşli süýji keseliniň öňüni almak ýa-da oňa gözegçilik etmek üçin iň oňat usullaryň biridir.Aslynda, fiziki hereketsizlik we uzak wagtlap hereketsizlik süýji keseliniň döremek howpuny ýokarlandyryp biler.Yzygiderli maşk etmek myşsalaryň insulini ulanmak we glýukozany siňdirmek ukybyny ýokarlandyryp biler, şeýle hem käbir insulin öndürýän öýjüklere edilýän basyşy ýeňilleşdirip biler.Maşkyň başga bir peýdasy bar, ýagny semremäge kömek edip biler.Hepdede 5 gün her gezek 30 minut maşk edip bilseňiz, gan basyşyny we holesterini ýokarlandyrmaga uly kömek eder.Süýji keseline garşy göreşmegiň iň täsirli usuly maşkdyr.
2. Sagdyn iýmitlenmek: Süýji keseliniň öňüni almak ýa-da oňa gözegçilik etmek üçin sagdyn iýmitlenmek örän möhümdir.Içgileri saýlanyňyzda, ýönekeý suw, şekersiz içgiler ýa-da şekersiz kofe saýlamaly we şekerli içgilerden uzak durmaly.Şekerli içgileri yzygiderli içýän çagalar we ulular aşa semremek ähtimallygy ýokarydyr.Mundan başga-da, şekerli içgiler insuline garşylygy üpjün edip biler.Fatagy kabul etmek meselesinde “erbet ýaglardan” gaça durmaly we “gowy ýaglary” saýlamaly.Ösümlik ýaglaryny we hoz ýaglaryny iýmek, adam myşsalarynda insulin reseptorlary tarapyndan glýukozanyň kabul edilmegini artdyryp, 2-nji görnüşli süýji keseliniň öňüni alyp biler.Ak çörek we tüwi ýaly gaýtadan işlenen uglewodlary kabul etmegiňizi çäklendiriň, sebäbi olar gan şekerini we insulini ýokarlandyryp bilerler.Netijede, gyzyl eti kabul etmegiňizi çäklendiriň we guş ýa-da balyk ýaly sagdyn belok çeşmelerini iýmäge synanyşyň.
3. Agram gözegçiligi: Semizlik 2-nji görnüşli süýji keseliniň iň uly sebäbi.Semiz adamlar adaty agramly adamlara garanyňda süýji keseliniň döremek ähtimallygy 20-40 esse köp.Süýji keseliniň deňagramly, sagdyn iýmitlenmek we yzygiderli maşk etmek arkaly bütinleý diýen ýaly öňüni alyp we gözegçilikde saklap bolýar.ABŞ-da geçirilen “Süýji keseliniň öňüni alyş maksatnamasy” (DPP) gözlegine görä, plasebo bejergisini alan hassalar bilen deňeşdirilende, üç ýyl durmuş ýörelgesini (ILS) geçiren hassalar süýji keseliniň döremek howpuny 58% azaldy.Academeri gelende aýtsak, alymlar ortaça her kilogram ýitirilen süýji keseliniň döremek howpuny 16% azaldýandygyny we bu sanlaryň sagdyn agramyňyzy saklamaga itergi bermelidigini hem bellemelidiris.
4. Saglygy yzygiderli barlamak: Saglygy yzygiderli barlamak we süýji keselini barlamak, süýji keseli üçin ýokary töwekgelçilikli topardygyňyz barada giňişleýin maglumat berip biler.Süýji keselini barlamak “glikozilleşdirilen gemoglobin"Ganda we"albumin"Siýdikde.Iki san adaty ýagdaýdan ýokary bolsa, süýji keselinden ejir çekýän bolmagyňyzy aňladýar.Süýji keseliniň öňüni almak, diagnoz goýmak we bejermekde kömek etmek üçin Süýji kesel programmasyny hödürleýäris.Süýji keselinden öňki alamatlary kesgitlemekden başlap, süýji keseliniň retinopatiýasyny we göwrelilik süýji keselini bejermekden başlap, näsaglar mümkin boldugyça adaty durmuşa gaýdyp biler ýaly, süýji keseli üçin zerur bejergi we bilim berip bileris.
Saglyk insuliniÇalt mukdar synagy immunofloresensiýany ulanýar.BilenAehealth Lamuno X.immunofloresensiýa derňewi, süýji keselini ýazmakda we diagnoz goýmakda, dogry derman bellemek üçin ulanylyp bilner.
Çalt synag: 5-15 minut netijeleri alyň;
Otag otagynyň temperaturasyny daşamak we saklamak;
Ygtybarly netijeler: Halkara standartyna laýyk.
https://www.aehealthgroup.com/immunoassay-system/
Iş wagty: Noýabr-16-2022